Nếu bạn là loại game thủ thích vọc vạch máy móc, tò mò về nền tảng dưới lớp driver, hoặc đơn giản muốn “khai quật” cái laptop cổ để cài thứ gì đó khác thường — thì đây là bài dành cho bạn. Trong bài viết này mình giới thiệu 4 hệ điều hành thử nghiệm lạ mà mình đã cắm vào USB Ventoy rồi chạy thử: có bản giống Windows, có bản dành cho máy cổ, có bản giữ hồn BeOS và có hệ viết bằng Rust. Nếu bạn tò mò về tương lai OS hoặc muốn một trải nghiệm thú vị ngoài Windows/Linux/macOS — tiếp tục đọc.
Tổng quan nhanh trước khi vọc
Mình thử chạy những hệ điều hành này cả trên USB (Ventoy) và trong máy ảo khi cần: một số không tương thích phần cứng hiện đại nên chạy ổn nhất trong VM. Mục tiêu không phải thay máy chính, mà là trải nghiệm, test tương thích phần mềm cũ và… giải trí khi rảnh.
ReactOS — bản sao Windows mã nguồn mở (đang “nấu” 27 năm)
ReactOS là dự án muốn chế tác Windows từ đầu mà không dùng code của Microsoft, mục tiêu là chạy ứng dụng Windows 32-bit. Trải nghiệm cài đặt trên máy ảo giống như du hành về 2001: bộ cài dạng text với giao diện setup quen thuộc của Windows XP.
- Khả năng tương thích: chạy tốt nhiều app xưa như Firefox (32-bit), 7-Zip, nhưng gặp lỗi với phần mềm cần thư viện hiện đại.
- Phiên bản hiện tại: còn alpha/beta, phù hợp cho thử nghiệm hơn là dùng hằng ngày.
- Khi nào nên thử: bạn muốn chạy app Windows cổ, hoặc thích nghiên cứu cách Windows hoạt động mà không chạm mã Microsoft.
Logo ReactOS, biểu tượng hệ điều hành mô phỏng Windows cổ
Tải về tại: reactos.org
Damn Small Linux (DSL) — cứu tinh cho máy cũ (từ 50MB tới 700MB)
Nếu bạn từng tự hỏi “một hệ điều hành nhỏ nhất có thể là bao nhiêu?”, DSL là câu trả lời cổ điển. Phiên bản lịch sử nhét gọn vào 50MB, còn bản tái xuất 2024 nặng khoảng 700MB nhưng vẫn hướng tới máy cũ: Pentium 4, chip Intel đời đầu, máy laptop 10 năm tuổi.
- Trải nghiệm thực tế: mình cài trên Dell Inspiron cũ có 4GB RAM, boot tới desktop mất chưa đến 15 giây — rất ấn tượng.
- Tính năng: đi kèm bộ app nhẹ (trình duyệt, file manager, office) và hỗ trợ driver cơ bản (mạng, âm thanh, USB).
- Hạn chế: không phù hợp cho tác vụ nặng/đa nhiệm hiện đại, trình duyệt khó xử lý trang web phức tạp.
Desktop Damn Small Linux, giao diện gọn nhẹ phù hợp máy cấu hình thấp
Tải về tại: damnsmalllinux.org
Haiku — BeOS sống lại, dành cho tín đồ đa phương tiện cổ
Haiku tiếp bước BeOS — hệ tập trung vào xử lý đa phương tiện, mượt mà và khởi động nhanh. Nếu bạn từng mê trải nghiệm desktop tối giản, phản hồi tức thì và thiết kế thời 90s, Haiku đánh trúng điểm đó.
- Điểm mạnh: boot nhanh, Deskbar và nhiều thành phần gốc BeOS còn trong dự án. Giao diện mượt, ít màn hình load.
- Điểm yếu: trình duyệt mặc định WebPositive khó xử lý các web hiện đại; nhiều app web/đa phương tiện hiện đại không chạy.
- Ai nên thử: người thích vọc OS, muốn cảm nhận “hồn BeOS” trên phần cứng đời mới.
Haiku OS chạy trên laptop HP, giao diện gọn và phản hồi nhanh
Haiku Deskbar mở trên laptop HP, thể hiện tính kế thừa từ BeOS
Tải về tại: haiku-os.org
Redox OS — khi Rust chạm tới nhân hệ điều hành
Redox là “đứa con” viết hoàn toàn bằng Rust, từ kernel, thư viện C, tới desktop (Orbital). Ý tưởng là tận dụng ưu điểm an toàn của Rust để xây dựng OS hiện đại và an toàn hơn.
- Giao diện: nhìn quen thuộc với các distro Linux, kèm sẵn một số app (File Manager, calendar) và thậm chí có client Minecraft cùng game nguồn mở FreeDoom.
- Performance: nhờ Rust, khởi động nhanh — trong một số bài test còn nhanh hơn Pop!_OS.
- Khuyết điểm: nhiều app chưa hoàn thiện, thiếu menu chuột phải trên desktop, không có Settings đầy đủ — tức là vẫn trong giai đoạn early-stage.
Redox OS chạy trên laptop HP, giao diện Orbital và ứng dụng mẫu
Tải về tại: redox-os.org
Kết luận — Vọc vạch vì đam mê, chứ chưa thay thế main OS
Tóm tắt nhanh:
- ReactOS: thú vị nếu bạn muốn Windows mã nguồn mở, nhưng chưa đủ để làm daily-driver.
- Damn Small Linux: cứu máy cũ cực ổn, boot nhanh, nhưng không phục vụ web hiện đại tốt.
- Haiku: giữ linh hồn BeOS, tuyệt cho người thích hoài cổ và vọc hệ điều hành.
- Redox: nhìn về tương lai với Rust, nhiều hứa hẹn nhưng còn non.
Tại sao tồn tại những dự án này? Vì dev thấy vui, vì cộng đồng muốn khám phá, và vì chính sự khác biệt mới sinh ra đổi mới. Nếu bạn muốn một trải nghiệm mới bên cạnh việc chơi game — thử cài vào VM hoặc USB, test vài ứng dụng cổ, hoặc đơn giản là ngồi ngắm màn boot lạ cũng đã quá xịn rồi.
Bạn đã thử cái nào trong 4 hệ điều hành này chưa? Chia sẻ trải nghiệm, lỗi hài hước hoặc screenshot “phá đảo” của bạn bên dưới để anh em cùng vọc tiếp!
